21 tháng 10 năm 1944. Một bức ảnh tuyên truyền của SS về Volkssturm; chỉ những người ở phía bên trái và ngoài cùng bên phải của hàng có vẻ là thành viên mặc đồng phục.Bức ảnh này mô tả sự chênh lệch về tuổi tác giữa các thành viên, bên trái là một người đàn ông từ 50 tuổi trở lên với một cậu bé khoảng 15 hoặc 16 tuổi. Volkssturm bảo vệ sông Oder, tháng 2/1945 Hai thành viên của Volkssturm đầu hàng quân đội Anh gần Bocholt, ngày 28 tháng 3 năm 1945.

Ý tưởng thành lập Volkssturm lấy cảm hứng từ lực lượng Landsturm của của nước Phổ cũ trong giai đoạn 1813-1815, chiến đấu trong các cuộc chiến giải phóng chống lại Napoleon, chủ yếu là lực lượng du kích.[5] Kế hoạch thành lập một lực lượng dân quân quốc gia Landsturm ở miền đông nước Đức như là phương sách cuối cùng để tăng cường sức mạnh chiến đấu được đề xuất lần đầu tiên vào năm 1944 bởi tướng Heinz Guderian, Tổng tham mưu trưởng.[6] Quân đội không có đủ người để chống lại sự tấn công dữ dội của Liên Xô. Vì vậy, mọi nam giới được bổ sung cho nhân lực, bao gồm cả những người trong các công việc không thiết yếu, những người trước đây được coi là không phù hợp, quá tuổi hoặc chưa đủ tuổi và những thương binh đang trong quá trình hồi phục vết thương.[7] Volkssturm đã tồn tại trên giấy tờ từ khoảng năm 1925, nhưng chỉ sau khi Hitler ra lệnh cho Martin Bormann tuyển mộ sáu triệu người cho lực lượng dân quân, lực lượng Volkssturm mới trở thành hiện thực. Tuy nhiên, bấy giờ nước Đức đã kiệt lực và sức mạnh dự định của "sáu triệu" không bao giờ có thể đạt được.[8]

Joseph Goebbels và các nhà tuyên truyền khác mô tả Volkssturm là sự bộc phát của nhiệt tình và ý chí kháng cự.[9] Mặc dù có một số ảnh hưởng nhỏ đến tinh thần dân chúng, nhưng rất dễ nhìn thấy được Volkssturm trnag bị thiếu thốn đồng phục và vũ khí cho các tân binh.[10] Bộ máy truyền thông của Đức Quốc xã đã chạy hết công suất để quảng bá sự hy vinh và vinh quang để khuyến khích cuộc chiến.[11] Nhiều thường dân Đức nhận ra rằng đây là một nỗ lực tuyệt vọng để xoay chuyển cuộc chiến. Những ông già cáu kỉnh sẽ nhận xét: "Những con khỉ già của chúng tôi là vũ khí mới nhất của Führer" (trong tiếng Đức, câu này có vần điệu như: "Wir alten Affen sind des Führers neue Waffen"). Một câu trào phúng phổ biến về Volkssturm được biết đến là "Tại sao Volkssturm là tài nguyên quý giá nhất của Đức? Bởi vì các thành viên của nó có bạc trên tóc, vàng trong miệng và chì trong xương."[12]

Để các đơn vị dân quân này có hiệu quả, họ không chỉ cần sức mạnh về số lượng, mà còn cả sự cuồng tín.[13] Trong giai đoạn đầu của kế hoạch Volkssturm, rõ ràng là các đơn vị thiếu tinh thần sẽ thiếu hiệu quả chiến đấu. Để tạo ra sự cuồng tín, các đơn vị Volkssturm được đặt dưới sự chỉ huy trực tiếp của các quan chức đảng Quốc xã địa phương, Gauleiter và Kreisleiter. Volkssturm cũng đã trở thành một tổ chức toàn quốc, với Heinrich Himmler, với tư cách là chỉ huy quân đội dự bị, chịu trách nhiệm về vũ khí và huấn luyện. Mặc dù trên danh nghĩa đặt dưới sự kiểm soát của đảng, các đơn vị Volkssturm được đặt dưới quyền chỉ huy của Wehrmacht khi tham gia vào tác chiến. Nhận thức được rằng "quân đội nhân dân" sẽ không thể trụ nổi trước sức tấn công mãnh liệt của các đạo quân nhà nghề hiện đại của quân Đồng minh, Hitler đã ban hành lệnh sau vào cuối năm 1944:

“	Kinh nghiệm ở phía Đông đã chỉ ra rằng các đơn vị Volkssturm, khẩn cấp và dự bị có rất ít giá trị chiến đấu và có thể nhanh chóng bị đè bẹp. Giá trị chiến đấu của các đơn vị này, phần lớn đông về số lượng, nhưng yếu về vũ khí cần thiết cho các trận chiến hiện đại, sẽ cao hơn khi chúng tác chiến cùng với các đơn vị của quân đội chính quy trên chiến trường. Do đó, tôi ra lệnh: nơi có sẵn các đơn vị Volkssturm, khẩn cấp và dự bị, cùng với các đơn vị chính quy, trong bất kỳ khu vực chiến đấu nào, các nhóm chiến đấu hỗn hợp (lữ đoàn) sẽ được thành lập dưới sự chỉ huy thống nhất, để đưa ra Volkssturm, khẩn cấp, và các đơn vị dự trữ cứng và hỗ trợ.	”
— [14]

Do Đảng Quốc xã chịu trách nhiệm tổ chức Volkssturm, mỗi Gauleiter (lãnh đạo hạt của Đảng Quốc xã) chịu trách nhiệm lãnh đạo, ghi danh và tổ chức Volkssturm trong hạt của họ. Đơn vị Volkssturm lớn nhất dường như đã tương ứng với phân khu lãnh thổ Kreis của tổ chức Đảng Quốc xã. Đơn vị cơ bản là một tiểu đoàn gồm 642 người. Các đơn vị chủ yếu bao gồm các Đoàn viên Thanh niên Hitler, thương binh, người già hoặc nam giới trước đây được coi là không phù hợp cho nghĩa vụ quân sự.[15][lower-alpha 1] Vào ngày 12 tháng 2 năm 1945, Đức quốc xã đã buộc phụ nữ và trẻ em gái Đức vào các đơn vị phụ trợ của Volkssturm.[16] Tương ứng, các cô gái từ 14 tuổi đã được huấn luyện cách sử dụng vũ khí nhỏ, panzerfaust, súng máy và lựu đạn từ tháng 12 năm 1944 đến tháng 5 năm 1945.[17]

Tổ chức đô thị như sau:

• Một Bataillon (tiểu đoàn) trong mỗi Kreis (có 920 Kreise ở Đại Đức)
• Một Kompanie (đại đội) trong mỗi Ortsgruppe.
• Một Zug (trung đội) trong mỗi Zelle
• Một Gruppe (tiểu đội) trong mỗi Block (khối phố)

Mỗi Gauleiter và Kreisleiter đều có một Tham mưu trưởng Volkssturm phụ tá.

Từ khi thành lập lực lượng dân quân cho đến mùa xuân năm 1945, Himmler và Bormann đã tham gia vào một cuộc cạnh tranh quyền lực về quyền kiểm soát tài phán đối với Volkssturm, bao gồm cả quyền lực an ninh và cảnh sát, ở Đức và các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng; một cuộc cạnh trang mà Himmler và SS ít nhiều đã chiến thắng ở một cấp độ (cảnh sát và an ninh), nhưng thua Bormann ở một cấp độ khác (huy động lực lượng dự bị).[18] Nhà sử học David Yelton đã mô tả tình huống này như là hai lãnh đạo cao cấp đang giành nhau quyền điều khiển của một con tàu chiến đang chìm cùng với chỉ huy của nó.[19]